Boukjes

Hy stie samar by ús foar de doar, of krekter sein, hy stie samar by de famylje yn ’e keamer. As hie er al jierren mei ús befreone west. En dan wie er ek, allinne net mei de famylje, mar mei ien fan de famyljeleden: wybrand.

Ik haw him no in pear kear meimakke, mar wa’t er echt is? Hy hat wat artistyks, it soe my net fernuverje as er skriuwer of skilder of sjonger wie. Wat er ek docht, hiel ferneamd is er der net mei wurden, ik hie teminsten noch noait fan him heard. Amsterdam – dêr wennet er – is fansels in grutte
stêd. It tilt der grif op fan de keunstners fan wa’t wy hjir noch noait heard ha.

Eefkes ha’k noch tocht dat er miskien in fotomodel is dat reklame makket foar de galgen fan Helfrich, mar dat wie net sa. Fan omke Wybrand ha’k begrepen dat se elkoar al in moai skoft kenne en elkoar ek geregeld sjogge. Mooglik is de relaasje ek net saaklik, mar binne se gewoan mei elkoar befreone.

Apart is wol dat Patrick krekt no, fuort nei it ferstjerren fan pake Bouke, opdûkt.

Komyske duo’s yn ’e film en op it toaniel besteane faak út utersten. Grou en meager, grut en lyts, guodlik en koart foar de kop. As se net sa’n serieus fak útoefenen, soest hast sizze dat it duo Tine Skiep en Akkemyn ek yn dat rychje past.

Frou Skiep dy’t by in útfeart neat oan it tafal oerlitte wol, Akkemyn dy’t alle romte oan de neibesteanden jaan wol om harren gefoelens te uterjen. Unferwachte emoasjes nimt se graach op ’e keap ta.

Dat lêste sil ek wol mei har ferline te meitsjen ha. Se wie direkteur fan in fersoargingstehûs, mar dat is har folslein boppe de holle groeid. Se wie sa bot begien mei it lot fan de bewenners en it personiel fan it tehûs, dat se de saaklike kant wolris wat út it each ferlear. Mei grutte tekoarten as gefolch.

Se hat, fertelde se, in jier thús sitten mei in burn-out. Wat se dêrfan leard hat is dat it ferswijen fan jins ûnsekerheden en emoasjes it stomste is wat in minske dwaan kin. Wa’t altyd seit wat er op syn lever hat, rint neffens har fuort net tsjin in burn-out oan.

Se is gewoan makke foar it fak dat se útoefenet. Doe’t ik Tine Skiep foar it earst seach en praten hearde, tocht ik spontaan: de ideale útfeartlieder. Bytsje houterich, útstrutsen gesicht, formeel yn de omgong, mar net sûnder gefoel.

No is se emosjoneel miskien ek wol wat mear belutsen by de begraffenis fan pake Bouke as gewoanwei om’t se him persoanlik kend hat. In soad hat se der net oer sein, mar út har wurden haw ik opmakke dat se oait – yn in fier ferline – sels befreone mei elkoar west hawwe.

Se docht dan ek har uterste bêst de plechtichheid it karakter te jaan dat by de ferstoarne past. In moaie kiste mei útstrieling, stimmige muzyk, gjin blommen mei útwrydske kleuren. In ôfskied dat tjûget fan de styl en de goede smaak dy’t pake by syn libben ek altyd neistribbe hat.

Net ien oan wa’t wy soks neffens my better tafertrouwe kinne as oan frou Skiep.

Fan omke Arjen, de man fan Tsjitske, ha’k noait goed hichte krije kind. Hy wie altyd learaar Nederlânsk en Frysk op in skoalle yn Ljouwert, yn syn frije tiid skreau er boeken. Altyd yn it Frysk, dat wie him mear eigen as it Nederlânsk, sei er.

Hy hat fiif romans en in ferhalebondel skreaun. Syn grutste sukses wie Mei de bokkeprúk op foar Petrus. Dêryn rekket er op humoristyske wize ôf mei syn swier-kristlike opfieding. It krige goeie resinsjes, foar Fryske begripen wie it in bestseller.

Doe’t er hearde dat ik filosofy studearre yn Grins, is er op jierdeifeestjes in pear kear út himsels mei my begûn te praten. Hy wie it dy’t my útlei wat Socrates mei syn lêste wurden bedoelde. ,,Crito, wy binne Asklepios in hoanne ferskuldige; betelje him, ferjit it net.’’ As immen wist dat er stjerre soe, waard der in hoanne offere om der wis fan te wêzen dat de deade in goed plakje yn ’e ûnderwrâld krige. Mar it is bêst mooglik, sa sei Arjen, dat Socrates dêr – om’t er net yn goaden leaude – krekt folslein de gek mei hie.

De lêste tiid kin Arjen faak sa synysk út ’e hoeke komme. Soe it wêze om’t syn nijste boek folle minder goed ferkocht as De bokkeprúk? It falt my op dat er op feestjes it measte drinkt fan elkenien. Ik hoopje foar Tsjitske dat er net oan ’e drank rekket.

Apart dat trije bern út deselde húshâlding, dy’t troch deselde heit grutbrocht binne, sa fan elkoar ferskille kinne. Us mem altyd dwaande mei har persoanlik groei, tante Tsjitske ynbannich en fol belangstelling foar in oar en omke Wybrand dy’t – tink ik wolris – folslein yn syn eigen wrâld libbet.

Wybrand is al in oantal jierren direkteur fan Helfrich Galgen. Mar soms tinke ús mem en ik dat it direkteur-wêzen suver wat in spultsje foar him is. Hy docht echt wol syn bêst om it bedriuw sa goed mooglik te lieden – it is oan him te tankjen dat der no ek galgen yn oare kleuren te keap binne as yn
de tradisjonele Helfrich-kleuren – mar soms wit net ien fan de meiwurkers wat se krekt oan him hawwe.

It is al in pear kear bard dat er freed oan de ein fan ’e moarn tsjin it personiel sei dat er in ôfspraak yn Amsterdam hie: oft ien fan de oaren ôfslute koe. Oft dy ôfspraak mei it wurk te meitsjen hie of
persoanlijk wie, nimmen dy’t it wist.

Neffens ús mem hie Wybrand as jonge al wat artistyks en seach er faak wat oars tsjin de dingen oan
as de measte minsken. Dat soe de reden wêze dat er oars is as oare direkteuren.

Se binne susters fan elkoar, mar it ferskil kin hast net grutter. Margje, ús mem: ekstravert, in flapút en altyd dwaande mei har persoanlike groei. Tsjitske, myn tante: ynbannich, harsels weisiferjend, faak mear belangstelling foar in oar as foar harsels.

En dat wylst Tsjitske – sa wol se dat ik har oansprek, gjin ‘tante’ of ‘muoike’ – miskien wol de yntelligintste en meast talintearre fan de trije bern fan Bouke Helfrich is. Se is de iennichste dy’t op it gymnasium sitten hat. Noait sitten bleaun, hat ús mem wolris ferteld, en in siferlist by de diploma-
útrikking sûnder ien ûnfoldwaande.

In moaie basis foar in universitêre stúdzje, soe men sizze, mar om de ien of oare reden is it dêr noait fan kaam. Nei it gymnasium hat se earst in pear jier by har heit op kantoar sitten, letter hat se in jier as tsien yn ’e berneopfang wurke. Doe’t pake Bouke geastlik ôftakele, is se weromgien nei it fabryk. As kantinejuffer, mar neffens my docht se folle mear.

Der is yn de famylje net ien mei wa’t ik sa goed prate kin as Tsjitske. Dat sil wol komme om’t se de iennichste is dy’t echt belangstelling foar in oar hat en net allinne oer harsels praat. Dat sy en Arjen noait bern krigen ha, begryp ik neat fan. As der ien yn de Helfrichfamylje geskikt is om bern grut te bringen, is Tsjitske dat.

Sa’k sei, ik hoopje net dat ús heit aanst ôftinget op de kiste of de blommen. Hy is der ta by steat. ,,Moat dy kiste 4000 euro kostje? Yn gjin tûzen jier, ik bied 3000. Graach of net.’’ Ik haw wolris tocht, as se genôch opsmiet, soe er sels ús mem ferkeapje.

Dat lêste is in grapke fansels. Djip yn syn binnenste is er in goed minske. Allinne soms krekt wat oars as oars. Sa’t de ien der alles oan docht om in goeie fioelist of fuotballer te wurden, sa hat ús heit der alles oan dien om him as keapman te ûnderskieden. Miskien wol as kompinsaasje foar dat er der as bern faak mar in bytsje by hong. Hy wie nergens echt goed yn,
hat er my wolris ferteld, net op skoalle, net op it fuotbalfjild, op gjin inkeld plak.

Dat is er no wol, want ik bin der wis fan dat er goed is yn syn wurk. Dat er in noas hat foar hannel. Oft it no om boarterspoppen of teedoeken giet, it slagget heit altyd wer om se mei in moaie winst te ferkeapjen. En dat komt neffens my om’t it him mear op it spultsje fan it loovjen en bieden te dwaan is as om it jild. Dêr giet it neffens my om yn it libben: datst wille
belibbest oan watst dochst. Ast wille hast, is jild bysaak.

Soms freegje ik my wolris ôf hoe’t ús heit en mem elkoar oait fûn ha. Us heit in keapmantsje dat rommelmerken ôfstrúnde om hannel; ús mem in direkteursdochter dy’t har oerjoech oan de meast sweverige hobby’s. De iene dei stoarte se har op reiki, de oare deis siet se te meditearjen, wer in dei letter woe se allinne griente ite dy’t by ljochtskynmoanne siedde wie.

It iennschste dêr’t se altyd mei trochgien is, is yoga. Sa lang ik it my yn ’t sin bringe kin, docht se dat. Ienkear wyks in groepsles, alle oare dagen rôlet se it matsje thús út foar de sinnegroet en oare poases dy’t neffens har geast en lichem linich hâlde.

It moaie fan ús mem is dat se tagelyk aardich nuchter bliuwt. Oars hie se it ek noait sa lang úthâlden mei ús heit fansels. Se soe graach wolle dat wy sa no en dan mei har meidiene, mar as heit en ik sizze dat wy dêr gjin nocht oan ha, leit se har dêr yn ’e regel ek frij maklik by del.

Se wit fansels ek wol dat se it oan heit te tankjen hat dat se har gong gean kin. Dat se it iene wykein op Skylge is om meditatyf te sjongen en in pear wike letter foar fiif dagen nei Frankryk ôfset om har eigen ynderlik yn wetterferve fêst te lizzen, kin allinne om’t ús heit it betellet. Soe dat echte leafde wêze?

Pake is dea. Ik wit it, it klinkt hurd, mar yn ’e twa jier dat ik filosofy studearre, ha ’k leard om de feiten noait moaier foar te stellen as se binne. Us mem frege my oft ik it ek wat oars sizze koe, bygelyks ‘pake is overleden’. Krekt as soe er dêr minder dea fan wêze.

Pake prate der soms nuver yn om de lêste pear jier. Oer hoe muzikaal er wie, oer hoe goed er leare en fuotbalje koe. De iene kear moast ik derom laitsje, de oare kear skamme ik my en soms wie ik ek wol in bytsje grutsk.

Wat folle belangriker is as dy lêste pear jier, doe’t er hieltyd deminter waard, binne de oantinkens oan earder. Oan dat er my as lyts famke op ’e knibbels naam en – my op en del stuiterjend – song: ,,Hop hop hynke/nei Ljouwert om in skynke/nei Snits om in witebrea/ride wy alle hynders dea’’. Jim lêze it goed: net ‘ride wy oant alle hynders overleden binne’, mar
gewoan ‘dea’. By it wurd ‘dea’ die er de knibbels út elkoar en liet er my op ’e grûn sakje. Ik wit net wa’t de measte wille hie, pake of ik, wy laken om it hurdst.

Mar goed, pake is der net mear. De begraffenis is oer in pear dagen. Ik hoopje dat ús heit it net te mâl docht. Hy is by steat om krekt sa lang by de begraffenislieder ôf te tingjen dat dy lilk fuortrint. En dat ús heit dan seit: ,,Dy komt wol werom. Hannel is hannel.’’

Neffens Leo Tolstoi lykje alle lokkige famyljes op elkoar, mar binne alle ûngelokkige famyljes ûngelokkich op har eigen wize. Dêr moat ik hieltyd faker oan tinke no’t ik myn famyljeleden fan de Helfichkant op ’e dagen foar de begraffenis fan pake Bouke geregeld sjoch.

Op it earste gesicht in suksesfolle famylje. As iennichste produsint fan kwaliteitsgalgen yn Fryslân steane de Helfrichs yn heech oansjen. De wurdearring foar wat se foar de wurkgelegenheid en it oansjen fan dit doarp betsjutte is grut. Mar de lêste dagen ûntdek ik dat  yn ’e waarme kleuren fan it famyljelok folle mear swart sit as ik earst tocht.

Mar earst sil ik mysels eefkes foarstelle. Ik bin Boukje van der Wal, de iennichste pakesizzer fan de ferstoarne. Ik bin twa jier lyn mei de stúdzje filosofy oan de universiteit yn Grins úteinset. Dat wie oan de iene kant om’t ik net rjocht wist wat ik wurde woe en oan de oare kant om’t ik hope dat ik dêr de sin fan it libben fine soe.

Om’t ik yn it iepenlofstpul oer de Helfrichs de rol fan fertelster haw, is my frege om de persoanen dy’t in rol yn it famyljedrama spylje oan jim foar te stellen. Ik begjin ien fan de kommende dagen mei ús pake, Bouke Helfrich. De man nei wa’t ik neamd bin.